Van 5G tot kunstmatige intelligentie; de ontwikkelingen in het elektronische communicatiedomein (ECD) zijn talrijk en volgen elkaar in rap tempo op. De ECD Radar is een visualisatie van het Agentschap Telecom die inzicht biedt in de ontwikkelingen die nu en in de nabije toekomst aan de orde komen. Selecteer een van de stippen op de radar voor een kijkje in zo’n ontwikkeling, of gebruik de filters om de ontwikkelingen te vinden die voor jou interessant zijn.
Apparatuur wordt in toenemende mate aan elkaar gekoppeld doordat het een radiocomponent krijgt. Deze draadloze communicatie is gevoelig voor storingen, uitval en digitale criminaliteit. Doordat draadloze communicatie een steeds grotere rol speelt in het dagelijkse leven, is de impact van storingen, uitval en digitale criminaliteit groot. Om dit bewustzijn te vergroten is handelingsperspectief belangrijk voor burgers en bedrijven.
Digitale weerbaarheid speelt een centrale rol in een steeds complexer IT-landschap. Als de samenleving niet kan vertrouwen op cyberveiligheid, kan zij niet goed functioneren. Nieuwe ontwikkelingen zoals kunstmatige intelligentie en quantum computing vragen veel van overheid en dienstverleners om hun digitale diensten veilig aan te bieden en om gegevens veilig te bewaren. De rol van encryptie en authenticatie is belangrijk om data verkeer veilig te laten verlopen. Gegevens worden steeds vaker opgeslagen in de cloud, waarbij servers, computers en apparatuur steeds meer aan elkaar gekoppeld worden. In dit digitale systeem wordt het herkennen en voorkomen van incidenten steeds belangrijker.
Digitalisering van de samenleving vergroot het belang van telecom en ICT. Hierdoor krijgt de politiek een grotere interesse in de rol die telecom en ICT spelen in de samenleving. Geopolitieke afwegingen hebben steeds meer invloed op ontwikkelingen binnen de industrie en op de ICT- en telecommunicatiesector. Markten worden afgeschermd om eigen industrie te promoten. Ook op het gebied van frequentiebeleid en standaardisering spelen geopolitieke afwegingen een toenemende rol. In dit geopolitieke speelveld is Europese samenwerking het minimum niveau waarop Nederland acteert.
Apparatuur wordt onderling aan elkaar gekoppeld en via de cloud vindt veel interactie plaats en worden gegevens uitgewisseld. Dit noemen we het Internet of Things (IoT). Veel IoT-apparatuur is onvoldoende beveiligd tegen hacken. Dat kan tot gevolg hebben dat criminelen digitale aanvallen uitvoeren op personen, bedrijven en overheden. In de ergste gevallen worden hele delen van de digitale infrastructuur platgelegd.
Veilig ontwerp van software en protocollen en verplichte en tijdige updates vanuit de fabrikant kunnen de veiligheid van het IoT-ecosysteem vergroten. Waakzaamheid vanuit de gebruiker blijft geboden.
Om goede connectiviteit te garanderen, is een verdichting van het antenne- en kabelnetwerk nodig. Partijen werken daarbij steeds meer samen, bijvoorbeeld door (onderdelen van) het netwerk te delen.
Daarnaast neemt het aantal gebruikers van mobiele communicatie verder toe. Om congestie te voorkomen is het dynamisch delen van spectrum een oplossing. Dat kan bijvoorbeeld via licensed shared access (LSA).
Onze digitale infrastructuur verandert in een complex stelsel van softwarecomponenten, gevirtualiseerde netwerkfuncties en hoogwaardige IT diensten. Dit netwerk is dynamisch en kan in de toekomst door kunstmatige intelligentie autonoom functioneren. Een supersnel, responsief en betrouwbaar netwerk is hierbij een voorwaarde.
5G is een voorwaarde voor digitale connectiviteit en een onmisbare schakel in de digitale transitie. Extra frequentieruimte en nieuwe netwerktechnologie maken het mogelijk een netwerk te realiseren dat voorziet in specialistische en uiteenlopende connectiviteitsbehoeften. Vanaf 2020 zal 5G door de mobiele operators geleidelijk geïntroduceerd en geïntegreerd worden met het 4G netwerk.
Sectoren als industrie, gezondheidzorg, verkeer en logistiek gaan nog meer gebruik maken van digitale connectiviteit. Dit leidt tot nieuwe samenwerkingsvormen van softwarebedrijven, netwerkoperators, clouddiensten, systemintegrators en leveranciers van apparatuur om deze transitie vorm te geven. De positie van mobiele aanbieders verandert hierdoor. Dit leidt tot nieuwe verdienmodellen gericht op toegevoegde waarde van digitale connectiviteit.
Nederland en de wereld staan op de grens van een technologische revolutie die de samenleving fundamenteel zal veranderen. De komst van nieuwe technieken en toepassingen als kunstmatige intelligentie, het Internet of Things, autonoom vervoer, smart industry en smart cities, big data, blockchain, robotica en quantum computing leiden een nieuw digitaal tijdperk in. De grens tussen de fysieke en de digitale wereld zal hierdoor vervagen. Digitale identiteiten en virtualisatie ontstaan. Een robuuste en integere infrastructuur, veiligheid en privacy zijn voorwaarden voor al deze nieuwe ontwikkelingen.
Kunstmatige intelligentie wordt snel belangrijker voor ICT en telecommunicatie. Dat brengt nieuwe maatschappelijke, ethische en veiligheidsvraagstukken met zich mee. Duidelijke juridische kaders ontbreken vooralsnog. Maatschappelijk debat is nodig om grootschalige acceptatie en implementatie van AI in de maatschappij mogelijk te maken.
Er is maatschappelijke zorg over mogelijke gezondheidsrisico’s van antennes. Deze zorg richt zich vooral basisstations van mobiele telefonie en WiFi. De komst van 5G en de verdichting van het antennenetwerk zal leiden tot een toenemende informatiebehoefte over dit onderwerp.
In een samenleving die afhankelijk is van telecommunicatie, nemen de risico’s op continuïteitsverstoringen toe. Graafschades, elektriciteitsuitval, cybercriminaliteit of software-fouten kunnen de betrouwbaarheid, authenticiteit, integriteit of de vertrouwelijkheid van netwerken ernstig aantasten.
Het gebruik van jammers, drones en GSM paraplu’s kan de ether dermate verstoren zodat publieke en private diensten in de directe omgeving zullen uitvallen. Veiligheidsdiensten en overheden moeten steeds vaker de afweging maken tussen continuïteit van netwerken en het borgen van diensten ten behoeve van de veiligheid van de samenleving. Redundantie via alternatieve systemen is een aandachtspunt.
Het contact van burgers en bedrijven met de overheid verloopt steeds meer digitaal. E-loketten krijgen een prominente rol en de overheid gaat gebruik maken van digitale technieken zoals big data, blockchain en kunstmatige intelligentie. Veiligheid, betrouwbaarheid, transparantie en privacy moeten daarbij gewaarborgd zijn. Nieuwe wetgeving zoals de Algemene verordening gegevensbescherming en de Wet open overheid hebben veel impact op de samenleving.
Dankzij IoT apparatuur, smart devices en mobiele telefoons zijn we altijd verbonden met het internet. Dat laat digitale sporen na. Uit dit digitale spoor is veel persoonlijke informatie en gegevens te halen. Dat brengt nieuwe vraagstukken over privacy, eigendomsrechten van data en privacy met zich mee. Wetgeving zoals de Algemene Verordening Gegevensbescherming is een reactie op deze ontwikkeling.
De online handel blijft toenemen. Hierbij bieden burgers maar ook bedrijven hun producten en diensten digitaal aan. Daarmee verplaatst het toezicht zich ook steeds meer van fysieke controles naar digitaal toezicht op online aanbieders. Hierbij is het van belang dat de consument beschermd wordt en er een eerlijk speelveld is voor verkopers en aanbieders van producten en diensten.
De rol van de toezichthouder verandert. Toezicht wordt steeds meer één van de spelers in een ingewikkelde waardeketen. De toezichthouder gaat hierbij informatiegestuurd en risicogericht te werk. Hierbij is toezicht minder gericht op het afdwingen van naleving, en meer gericht op de verantwoordelijkheid van de markt. De vraag naar (wetenschappelijke) onderbouwingen van toezicht en het monitoren van effecten neemt toe.
De energietransitie begint vorm te krijgen. Telecommunicatie levert daar een onmisbare bijdrage aan. Tegelijkertijd kunnen slimme innovatieve toepassingen duurzamer gebruik van telecommunicatie en IT mogelijk maken. Slimme meters kunnen efficiënter en nauwkeuriger energieverbruik, energieopwekking en waterstof-transacties meten. Daarnaast levert telecommunicatie een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van smart grids.
De beveiliging van netwerk- en informatiesystemen binnen de energiesector en de continuïteit en betrouwbaarheid worden daarom nog belangrijker dan ze al zijn.
Het datagebruik blijft toenemen met de komst van Internet of Things en 5G. Het ontsluiten, verwerken en koppelen van grote hoeveelheden data wordt beter en sneller dankzij ontwikkelingen in kunstmatige intelligentie en betere algoritmes. Op basis van analyses van grote hoeveelheden data kan veel waarde gegenereerd worden. Tegelijkertijd heeft big data ook een persoonlijk component. Privacy en ethiek blijven daarbij actuele vraagstukken.
Het gebruik van frequenties neemt verder toe. Het belang van efficiënt spectrumgebruik stijgt mee. Er zal gezocht moeten worden naar manieren om spectrum efficiënt te blijven gebruiken en te delen tussen een groeiend aantal gebruikers. Vergunningsvrij gebruik neemt toe en slimme software in apparatuur en netwerken maken dynamisch en gedeeld gebruik van spectrum mogelijk.
In de digitale samenleving worden steeds meer verschillende systemen en apparaten aan elkaar gekoppeld om communicatie mogelijk te maken. Dat maakt interoperabiliteit van software niet alleen belangrijk binnen de IT-sector, maar ook binnen andere sectoren zoals internationaal vervoer, de zorg en overheidsorganisaties. Om continuïteit en betrouwbaarheid te garanderen zijn standaarden en protocollen nodig, en up-to-date software.
Er is sprake van een groot aantal experimenten met autonoom en op afstand bestuurde voertuigen. Hierdoor ontwikkelt autonoom vervoer zich snel.
Communicatie tussen autonome voertuigen en communicatie met het netwerk vergen veel digitale capaciteit. Bestaande mobiele netwerken moeten hierin voorzien. Daarnaast is er frequentieruimte nodig voor rechtstreekse communicatie tussen voertuigen en ingebouwde sensoren zoals radar. Betrouwbaarheid, beschikbaarheid, snelheid en veiligheid zijn essentiële randvoorwaarden.
Het gebruik van draadloze apparatuur neemt snel toe. De wereldwijde markt en hevige concurrentie zijn van invloed op de kwaliteit van deze apparatuur. Als gevolg hiervan neemt de etherruis toe. Dat kan leiden tot verstoring van draadloze verbindingen en een verslechtering van de kwaliteit van draadloze communicatie in algemene zin.
De gesignaleerde trends leggen we vast in de zogenaamde ECD Radar. Met behulp van dit instrument bepalen we jaarlijks op welke ontwikkelingen we extra inzetten en welke onderzoeken we gaan uitvoeren. De trends geven dus richting aan onze strategie en prioritering van onze toekomstige werkzaamheden. Zo zien we dat in de ECD Radar uit 2020 de nadruk verschuift van frequentiemanagement naar digitalisering.
Bekijk ook de vorige ECD Radar 2015-2019.
Wilt u reageren op de ECD Radar of heeft u vragen? Neem dan contact met ons op.